چکيده

فلزات سنگین در محیط­های آبی از شکل محلول و مواد جامد معلق در رسوبات جذب و انباشته می­شوند. انباشت نهایی فلزات سنگین در محیط‌های آبی رسوبات و بدن موجودات زنده است. انباشت زیستی فلزات سنگین از طریق شبکه غذایی نگرانی­های ناشی از خطر­های بیولوژیکی ­و  محیط­زیستی بالقوه را فراهم می­کنند. بنابراین پژوهش درزمینه آلودگی فلزات سنگین نقش مؤثری در حفاظت از بهداشت انسانی و کاهش خطر­های ناشی از آلودگی آن‌ها دارد. در این پژوهش به­منظور سنجش آلودگی فلزات­ سنگین (آهن، منگنز، روی، مس، نیکل، سرب، کادمیوم و کبالت) در رسوبات سطحی (0-5 سانتی­متر) چهار رودخانه مهم منتهی به دریای خزر (نکا­رود، تجن، سیاهرود و تالار)، از 16 ایستگاه، نمونه­های رسوب از بستر رودخانه­ها در تابستان 1394 جمع‌آوری و پس از هضم با تیزاب سلطانی توسط دستگاه جذب اتمی شعله اندازه‌گیری شد. روند تغییر میانگین غلظت فلزات سنگین (میلی­گرم فلز بر کیلوگرم رسوب) در رسوبات سطحی به­صورت آهن (00/23300) > روی (87/2028) > منگنز (25/701) > نیکل (77/36) > سرب (77/25) > مس (62/19) > کبالت (62/18) > کادمیوم (62/5) بود. در بین عنصر­های موردمطالعه میانگین عنصر­های روی، کادمیوم و سرب بیش­تر از غلظت میانگین رسوبات جهانی است. هم‌چنین تحلیل‌های آماری نشان داد مقدار عنصر­های آهن، منگنز، کبالت و مس در رودخانه سیاهرود، کادمیوم در رودخانه نکا­رود و روی در رودخانه تجن متفاوت است (05/0>p). استفاده از شاخص­های درجه آلودگی (C_f)، پتانسیل خطر محیط­زیستی (E_r)، غنی­شدگی (EF) و زمین انباشتگی (I_geo) نشان داد که بیشینه ارزش شاخص­های مطالعه شده متعلق به عنصر کادمیوم است. هم­چنین نتایج شاخص­های پتانسیل خطر محیط­زیستی کل (RI)، درجه آلودگی کل (C_d) و بار آلودگی (PLI) حاکی از آن است که خطر محیط­زیستی در رودخانه نکارود قابل‌توجه و بسیار نگران‌کننده است. این تحقیق ضرورت کنترل فعالیت­های انسانی و استفاده از راهبر­دهای مدیریت و کنترل آلودگی در کیفیت رسوبات رودخانه­های منتهی به دریای خزر را ثابت کرد.